اصطلاحات ساختمان ✔️ واژه نامه کامل اصطلاحات رایج در ساختمان سازی 🏗️

اصطلاحات رایج در ساختمان و ساخت و ساز

دنیای ساخت‌وساز پر از واژه‌ها و اصطلاحاتی است که هر کدام معنا و کاربرد خاص خود را دارند. از مراحل اولیه مانند گودبرداری و فونداسیون گرفته تا جزئیات نهایی مثل نصب شیرآلات و نورپردازی، در هر مرحله از پروژه‌های ساختمانی، زبان خاصی بین مهندسان، معماران، استادکاران و مشاوران املاک رایج است. آشنایی با این «اصطلاحات ساختمان» نه‌تنها برای متخصصین حوزه ساختمان‌سازی اهمیت دارد، بلکه برای مشاوران املاک، خریداران و حتی مالکان نیز بسیار کاربردی و ضروری است.

درک دقیق این واژه‌ها می‌تواند به تصمیم‌گیری بهتر، ارتباط مؤثرتر بین طرفین پروژه و حتی پیشگیری از سوتفاهم‌های پرهزینه کمک کند. برای مثال، دانستن تفاوت بین «تیغه» و «دیوار باربر» یا درک مفهوم «پودر آویز» در طراحی سقف، ممکن است در ظاهر ساده باشد، اما در عمل نقش مهمی در انتخاب مصالح یا ارزیابی کیفیت ساخت ایفا می‌کند.

از طرفی، بسیاری از واژه‌های رایج در صنعت ساختمان به مرور زمان وارد گفتار عمومی نیز شده‌اند. بنابراین حتی اگر شما صرفاً به عنوان خریدار یا مستأجر با یک واحد مسکونی یا تجاری سر و کار دارید، آشنایی با اصطلاحاتی مانند پاسیو، تراس، یا خرپشته، می‌تواند در ارزیابی ملک به شما دید بهتری بدهد.

در این مقاله تلاش کرده‌ایم لیستی جامع و دسته‌بندی‌شده از مهم‌ترین اصطلاحات ساختمان را همراه با توضیحی ساده و کاربردی ارائه کنیم. این واژه‌نامه برای همه افراد مرتبط با ساختمان، از مهندس گرفته تا مشاور املاک و حتی خریدار ناآشنا با اصطلاحات فنی، طراحی شده است.

🏗️ اصطلاحات سازه‌ای و عمرانی (اصطلاحات ساختمان)

ستون (Column):
🔹 ستون‌ها عناصر عمودی هستند که بارهای ساختمان را به فونداسیون منتقل می‌کنند. این عناصر در سازه‌های بتنی و فولادی به کار می‌روند و می‌توانند در اشکال مختلف مانند دایره، مربع یا مستطیل طراحی شوند.

تیر (Beam):
🔹 تیرها اجزای افقی هستند که بار سقف یا دیوار را به ستون‌ها منتقل می‌کنند. معمولاً از فولاد یا بتن مسلح ساخته می‌شوند و نقش اساسی در استحکام ساختمان دارند.

تیرچه (Joist):
🔹 تیرچه‌ها، الوارهای افقی از جنس فولاد، بتن یا چوب هستند که در سقف‌ها برای تحمل بار استفاده می‌شوند. این اعضا به‌طور معمول در فواصل نزدیک به هم قرار دارند و عملکردی مشابه با تیر دارند.

آرماتور (Rebar):
🔹 آرماتور میلگردهای فولادی هستند که برای تقویت بتن در برابر نیروهای کششی به کار می‌روند. بدون این میلگردها، بتن نمی‌تواند به خوبی از نیروهای کششی و خمشی مقابله کند.

پوتر (Girder):
🔹 تیر بتنی یا فولادی که در سازه‌های بتنی به‌کار می‌رود. این تیرها معمولاً نقش پشتیبانی از تیرچه‌ها و بقیه بخش‌های سازه را ایفا می‌کنند.

خرپا (Truss):
🔹 ساختار مثلثی شکل که در سقف‌ها و پل‌ها برای تحمل بارهای سنگین استفاده می‌شود. خرپا از اجزای مختلفی مانند تیرهای افقی و مورب تشکیل می‌شود که به‌طور مؤثر بارها را توزیع می‌کنند.

بادبند (Brace):
🔹 اعضای مورب که برای افزایش پایداری سازه در برابر نیروهای جانبی مانند زلزله به‌کار می‌روند. بادبندها می‌توانند از جنس فولاد یا بتن مسلح باشند.

فونداسیون (Foundation):
🔹 فونداسیون پایه ساختمان است که بارهای آن را به خاک منتقل می‌کند. طراحی فونداسیون باید به‌گونه‌ای باشد که فشار وارد شده به زمین را به‌طور یکنواخت پخش کند.

گودبرداری (Excavation):
🔹 فرآیند حفاری زمین به منظور رسیدن به تراز مورد نظر برای ساخت فونداسیون و زیرساخت‌های ساختمان. این مرحله یکی از مراحل اولیه در ساخت‌وساز است.

شیب‌بندی (Grading):
🔹 فرآیند ایجاد شیب مناسب در زمین برای هدایت آب و جلوگیری از تجمع آب‌های سطحی. این کار معمولاً در اطراف ساختمان‌ها انجام می‌شود.

دال (Slab):
🔹 صفحه‌ای افقی از بتن مسلح که برای پوشش کف یا سقف ساختمان‌ها استفاده می‌شود. دال‌ها انواع مختلفی دارند مانند دال یک‌طرفه، دوطرفه یا پیش‌تنیده، و در مقاومت و پایداری سازه نقش مهمی دارند.

کلاف (Tie Beam):
🔹 تیرک افقی بتنی که معمولاً در پی ساختمان یا در دیوارهای باربر استفاده می‌شود تا اجزای سازه‌ای را به هم متصل کرده و مانع ترک‌خوردگی یا جدا شدن آن‌ها شود.

نعل درگاه (Lintel):
🔹 تیرک باریکی از بتن، فولاد یا چوب که در بالای بازشوهایی مثل در و پنجره قرار می‌گیرد تا وزن دیوار بالایی را تحمل کند.

شمع (Pile):
🔹 ستون‌های باریکی هستند که در زمین‌های سست به عمق خاک فرو می‌روند و بار ساختمان را به لایه‌های محکم‌تر منتقل می‌کنند.

🧱 اصطلاحات معماری و فضایی ساختمان

پاسیو (Patio):
🔹 فضای باز داخلی در ساختمان که معمولاً برای تأمین نور طبیعی و تهویه مناسب طراحی می‌شود. پاسیوها در طراحی‌های مدرن به‌طور گسترده‌ای به کار می‌روند.

تراس (Terrace):
🔹 فضای بیرونی متصل به ساختمان که معمولاً برای استراحت یا تفریح استفاده می‌شود. این فضا می‌تواند با گیاهان و مبلمان راحتی تزئین شود.

خرپشته (Penthouse):
🔹 واحدی در بالای ساختمان، معمولاً در بالاترین طبقه. خرپشته‌ها از نظر طراحی لوکس هستند و اغلب دارای بالکن یا تراس وسیع و امکانات ویژه می‌باشند.

لابی (Lobby):
🔹 فضای ورودی ساختمان که معمولاً به عنوان محل انتظار یا پذیرش استفاده می‌شود. لابی‌ها در ساختمان‌های بزرگ معمولاً دارای دکوراسیون خاص و امکانات مختلف هستند.

تیغه (Partition Wall):
🔹 دیوارهایی که برای تقسیم‌بندی فضاهای داخلی ساختمان به بخش‌های مختلف استفاده می‌شوند. تیغه‌ها معمولاً باربر نیستند و فقط برای ایجاد فضاهای جداگانه به‌کار می‌روند.

جان‌پناه (Parapet):
🔹 دیوار یا نرده‌ای که در لبه‌های بام یا بالکن نصب می‌شود تا ایمنی را در برابر سقوط تأمین کند.

دالان (Corridor):
🔹 راهرو یا فضای ارتباطی در داخل ساختمان که بخش‌های مختلف را به هم وصل می‌کند. دالان‌ها معمولاً در ساختمان‌های اداری یا مسکونی برای عبور افراد استفاده می‌شوند.

نورگیر (Skylight):
🔹 دریچه‌ای شیشه‌ای در سقف ساختمان که نور طبیعی را به فضای داخلی می‌آورد. استفاده از نورگیر باعث کاهش مصرف انرژی و بهبود طراحی داخلی می‌شود.

پنجره دوجداره (Double Glazed Window):
🔹 نوعی پنجره که از دو لایه شیشه با فضای خلأ یا گاز آرگون بین آن‌ها تشکیل شده است. این پنجره‌ها عایق صدا و حرارت هستند.

پیلوت (Pilotis):
🔹 طبقه‌ی همکف بدون دیوار یا با دیوارهای کم که برای پارکینگ یا عبور وسایل نقلیه استفاده می‌شود. اغلب در برج‌ها دیده می‌شود.

کنسول (Cantilever):
🔹 بخشی از سازه که به صورت بیرون‌زده از ساختمان ساخته می‌شود و تکیه‌گاه در یک طرف دارد، مانند بالکن معلق یا پیش‌آمدگی سقف‌ها.

🛠️ اصطلاحات اجرایی و کارگاهی ساختمان

روکار (Finish Work):
🔹 بخش‌هایی از ساختمان که در معرض دید قرار دارند و معمولاً شامل نازک‌کاری‌های پایانی مانند نقاشی، نصب پوشش‌های دیواری و کفپوش‌ها می‌شود.

زیرکار (Substructure):
🔹 بخش‌های سازه‌ای ساختمان که زیر سطح زمین قرار دارند، مانند فونداسیون و پی، که بارهای ساختمان را به زمین منتقل می‌کنند.

سبدی (Rebar Cage):
🔹 میلگردهای بافته‌شده‌ای که در فونداسیون و ستون‌ها برای تقویت بتن به‌کار می‌روند. این سبدها به‌صورت شبکه‌های فولادی طراحی می‌شوند.

زیگزال (Zigzag Rebar):
🔹 میلگردهایی که به صورت زیگزاگ در سازه‌ها قرار می‌گیرند تا مقاومت آن‌ها در برابر نیروهای جانبی افزایش یابد.

آویز (Drop Ceiling):
🔹 سقف کاذبی که معمولاً در زیر سقف اصلی نصب می‌شود و برای جای‌گذاری تجهیزات نورپردازی یا تهویه مطبوع مناسب است.

دوطاقه (Double Ceiling):
🔹 نوعی سقف که از دو لایه تشکیل شده و فضای خالی بین این دو لایه می‌تواند برای نصب تأسیسات یا عایق‌کاری به‌کار رود.

مشت باز و بسته (Open/Closed Grip):
🔹 اصطلاحی برای نشان دادن وضعیت سفت یا شل بودن پیچ‌ها یا اتصالات که در مراحل نهایی ساخت ساختمان باید به دقت بررسی شود.

نر و مادگی (Tongue and Groove):
🔹 روشی در اتصال قطعات چوب یا MDF که یک بخش به صورت زبانه (نر) و بخش دیگر به صورت شیار (مادگی) ساخته می‌شود تا بهتر در هم قفل شوند.

رگلاژ (Alignment/Fine Adjustment):
🔹 تنظیم دقیق درب، پنجره یا سایر قطعات برای عملکرد صحیح، مثلاً باز و بسته شدن روان درها.

بتن مگر (Lean Concrete):
🔹 لایه‌ای نازک از بتن با عیار پایین که زیر فونداسیون اجرا می‌شود تا سطح خاک را یکدست کرده و از نفوذ سیمان اصلی به زمین جلوگیری کند.

قالب‌بندی (Formwork):
🔹 فرآیند ساخت قالب‌های چوبی یا فلزی برای شکل‌دهی به بتن در حین اجرا. قالب باید کاملاً تراز و محکم باشد.

عمل‌آوری بتن (Curing):
🔹 نگهداری بتن تازه برای حفظ رطوبت و دمای مناسب تا مقاومت نهایی آن به دست آید. این کار معمولاً با آب‌پاشی یا پوشاندن انجام می‌شود.

🧰 تأسیسات مکانیکی و الکتریکی ساختمان

نصب شیرآلات (Fixture Installation):
🔹 فرآیند نصب تجهیزات بهداشتی مانند شیرهای آب در سرویس‌ها که نقش مهمی در بهبود کارایی سیستم‌های لوله‌کشی دارند.

هالوژن (Halogen Lamp):
🔹 نوعی لامپ با نوردهی بالا که برای نورپردازی داخلی به‌ویژه در محیط‌های تجاری و مسکونی استفاده می‌شود.

داکت (Duct):
🔹 کانال‌هایی برای عبور سیم‌ها، لوله‌ها یا سیستم‌های تهویه که در داخل ساختمان نصب می‌شوند.

ونت (Vent):
🔹 مجرای خروجی برای گازها و بوهای نامطبوع در ساختمان‌ها. سیستم‌های ونت معمولاً در آشپزخانه‌ها و سرویس‌های بهداشتی استفاده می‌شوند.

کانال کولر (Air Duct):
🔹 مسیرهایی برای هدایت هوای خنک از سیستم‌های تهویه مطبوع مانند کولر به داخل ساختمان.

چاه ارت (Earth Pit):
🔹 سیستمی برای جلوگیری از برق‌گرفتگی در تأسیسات برقی. این چاه باعث انتقال جریان‌های ناخواسته به زمین می‌شود.

جعبه فیوز (Fuse Box):
🔹 محفظه‌ای که فیوزهای الکتریکی یا کلیدهای مینیاتوری (MCB) در آن قرار دارد. نقش آن حفاظت از مدار در برابر اضافه‌بار یا اتصال کوتاه است.

فن‌کوئل (Fan Coil):
🔹 دستگاهی که برای سرمایش یا گرمایش داخلی فضاها به‌کار می‌رود و معمولاً با سیستم چیلر یا بویلر مرکزی کار می‌کند.

چیلر (Chiller):
🔹 دستگاهی بزرگ در موتورخانه‌ها که برای تولید آب سرد در سیستم تهویه مطبوع استفاده می‌شود.

🧱 مصالح و متریال ساختمان

بلوک (Block):
🔹 قطعاتی از بتن یا سفال که برای ساخت دیوارها و سازه‌ها استفاده می‌شوند. این بلوک‌ها می‌توانند دارای انواع مختلفی باشند از جمله بلوک‌های سبک، سنگین یا عایق.

آجر (Brick):
🔹 مصالحی از خاک رس پخته‌شده که در ساخت دیوارها و نمای ساختمان به‌کار می‌روند. آجرها در انواع مختلف و رنگ‌های گوناگون موجود هستند.

بلوک لیکا (LECA Block):
🔹 بلوک‌های سبک از جنس خاک رس منبسط‌شده که عایق حرارتی و صوتی خوبی دارند و به‌ویژه برای دیوارهای غیر باربر مناسب هستند.

بلوک سیمانی (Cement Block):
🔹 بلوک‌هایی که از مخلوط سیمان، شن و آب ساخته می‌شوند و برای ساخت دیوارهای باربر و سازه‌های بتنی به‌کار می‌روند.

بلوک گازی (AAC Block):
🔹 بلوک‌هایی سبک از جنس بتن هوادار اتوکلاو شده که برای ساختمان‌هایی با نیاز به عایق صوتی و حرارتی به‌ویژه در مناطق گرم مناسب است.

سیمان پرتلند (Portland Cement):
🔹 پرکاربردترین نوع سیمان که در بیشتر پروژه‌های ساختمانی به‌کار می‌رود. مقاومت فشاری خوبی دارد و سریع می‌گیرد.

گچ ساختمانی (Plaster):
🔹 ماده‌ای سفید و نرم که برای پوشش‌دهی دیوارها و سقف‌های داخلی به‌کار می‌رود. سریع خشک می‌شود و برای اجرای نازک‌کاری مناسب است.

سنگ اسلب (Slab Stone):
🔹 سنگ‌هایی با برش بزرگ و سطح صیقلی که برای کف‌سازی، دیوارها و فضاهای لوکس استفاده می‌شوند.

سرامیک پرسلان (Porcelain Tile):
🔹 نوعی کاشی با جذب آب بسیار کم و مقاومت بالا که برای کف و دیوارها، به‌ویژه در فضاهای مرطوب کاربرد دارد.

‼️ مقالات املاک | فرابلاگ ، مجله تخصصی برای آموزش مشاوران املاک