اموال منقول و غیرمنقول چیست + مثال و انواع آن 🚗 🏠

اموال منقول و غیرمنقول چیست + مثال و انواع آن 🚗 🏠

اموال منقول و غیر منقول

از دیدگاه حقوق مدنی، اموال به دارایی‌ها و حقوقی اشاره دارد که افراد یا شخصیت‌های حقوقی می‌توانند به عنوان مالک آن اموال شناخته شوند.
از نظر حقوقی اموال به دو دسته تقسیم می شوند :

1. منقول
2. غیرمنقول

اموال منقول

منقول از نظر لغوی یعنی قابل حمل ، قابل انتقال ، قابل برداشت .

در قانون مدنی اموال منقول ، به اموالی گفته می شود که انتقال آن از محلی به محل دیگر ممکن باشد . بدون اینکه به خود مال یا محل آن آسیبی وارد نشود . مانند : اثاثیه منزل ، دیون مالی ( رهن و اجاره ی املاک ) ، تلفن همراه ، ماشین ، خودرو ، دوچرخه ، کشتی ، بخاری ، کولر ، مصالح ساختمانی ( تا زمانی که در بنا به کار نرفته باشد ) و … .

اموال منقول ، خود به دو دسته تقسیم می شوند :

1. اموال منقول ذاتی
2. اموال در حکم منقول

اموال منقول ذاتی

اموالی که قابل حس و لمس و جابه جایی هستند . مانند خودکار .

اموال در حکم منقول

به منافع و حقوقی که به اموال منقول مربوط می‌شود ، اموال در حکم منقول می گویند .

مانند :

• حقوقی که موضوع آن وجه نقد یا اشیا منقول باشد . مثل حق وثیقه
• حق انتفاع از اموال منقول
• دعاوی مربوط به استرداد حق مالکیت یا حق انتفاع در مورد اموال منقول
• حق مخترع یا مولف نسبت به اختراع یا تالیف خود ( حقوق معنوی )
• حق افراد در شرکت ها در رابطه با سهام شرکت

اموال غیرمنقول

غیرمنقول در لغت یعنی غیرقابل حمل و جابه جایی .

در قانون مدنی اموال غیرمنقول ، اموالی هستند که نمی توان آنها را از محلی به محل دیگر انتقال داد و جا به جا کرد . زیرا به واسطه جا به جایی به خود آن مال یا محل آن آسیب وارد می شود . اعم از اینکه استقرار آن ها ذاتی باشد . مانند : زمین ، معدن ، مصالح ساختمانی ( اگر در بنا به کار رفته باشد ) ، محصولات کشاورزی که درو و چیده نشده باشد ، درخت ، شاخه ، نهال و قلمه تا زمانی که بریده یا کنده نشده باشد و به زمین متصل باشد .

اموال غیرمنقول ، خود به چهار دسته تقسیم می شوند :

1. اموال غیرمنقول ذاتی
2. اموال غیرمنقول به واسطه عمل انسان
3. اموال در حکم غیرمنقول
4. اموال غیرمنقول تبعی

اموال غیرمنقول ذاتی

مثلا زمین که شامل اعماق و آنچه در آن هست می شود . از قبیل معدن ، سنگ و خاک . لازم به ذکر است ، چیزی که درسطح یا اعماق زمین وجود دارد تا زمانی غیرمنقول محسوب می شود که از آن جدا نشده باشد .

بنابراین موادی که از زمین استخراج می شوند ، پس از جدا شدن از زمین ، منقول محسوب می شوند .

اموال غیرمنقول به واسطه عمل انسان

اینگونه اموال ذاتاً منقول هستند ولی  به واسطه عمل انسان ، مستقیماً یا به طور غیرمستقیم به نحوی به زمین وصل شده اند که نقل آن امکان پذیر نیست . مگر با ایجاد خرابی در خود مال و یا زمین . به عنوان مثال :

• ابنیه
• آسیای منصوب در بنا
• لوله‌ها که برای جریان آب یا مقاصد دیگر در زمین یا بنا بکار رفته باشد
• آینه و پرده نقاشی و مجسمه و امثال آنها

اموال درحکم غیرمنقول

اموال منقولی که قانون گذار برای آن ها حکم اموال غیرمنقول را مقرر کرده است . مانند : حیوانات ، تجهیزات و ابزار زراعت

به موجب ماده ۱۷ قانون مدنی ، حیوانات و ابزاری که برای زراعت استفاده می شود ، مثل : گاو ، گاومیش ، ماشین ، اسباب ، ادوات زراعت و به طور کلی هر مال منقولی که برای استفاده عمل زراعت لازم است و مالک آن را به این عمل اختصاص داده است ، از جهت صلاحیت محاکم و توقیف اموال جز ملک محسوب می شود و در حکم مال غیر منقول است.

این اموال به شرط آنکه مالک زمین و مالک اموال یک نفر باشد و صرفاً به کشاورزی اختصاص داده شده باشد در حکم غیر منقول محسوب می شوند.

اموال غیرمنقول تبعی

کلیه حقوق عینی بر روی اموال غیرمنقول ، غیرمنقول تبعی محسوب می‌شوند . مثل : حق شفعه ، سرقفلی و حق انتفاع از خانه و زمین .

حق انتفاع ، حقی است که به موجب آن شخص می‌تواند از منافع مالی که عین آن مال متعلق به دیگری است استفاده کند.

از مصادیق این نوع اموال به سه مورد در ماده ۱۸ قانون مدنی اشاره شده است :

1. حق انتفاع از اشیا غیرمنقول . مانند : حق عمری و سکنی
2. حق ارتفاق نسبت به ملک غیر . مانند : حق عبور و حق مجری
3. دعاوی راجع به اموال غیرمنقول از قبیل تقاضای خلع ید و منبع و بطلان و عدم نفوذ امثال آن .

در مورد دعاوی راجع به اموال غیرمنقول که در ماده ۱۸ قانون مدنی به آن اشاره شده است ، باید توجه داشت که تشخیص اینگونه دعاوی در پاره‌ای موارد ، با اشکال مواجه می شود . لذا لازم و ضروری است که دادرس نظر مقنن را استنباط نماید.

مثلاً در ماده ۲۰۵ قانون مدنی ، مال الاجاره عین مستاجره را از حیث صلاحیت حاکم در حکم غیرمنقول دانسته است . در موارد اجرت المثل املاک که دعوی ناشی از حق مالکیت است صراحت ندارد .

آثار تقسیم بندی اموال به منقول و غیرمنقول

1. تعیین دادگاه صالح

طبق ماده ۱۱ قانون آیین دادرسی مدنی ، خواهان باید دعوای خود را در دادگاه محل اقامت خوانده ( کسی که علیه او دادخواست تنظیم شده ) مطرح کند . اما اگر دعوای مطرح شده مربوط به اموال غیرمنقول باشد ، خواهان باید دعوا را در محل وقوع مال غیرمنقول مطرح کند .

2. نحوه توقیف و بازداشت

وقتی دستور توقیف اموال صادر می شود ، اگر مال منقول باشد ، به راحتی توسط مامور اجرا ، توقیف شده و به محل دیگری منتقل می شود . اما در خصوص اموال غیرمنقول ، چنین کاری ممکن نیست . چون اموال غیرمنقول قابل جا به جایی نیستند ، باید به شکل دیگری آن ها را توقیف و از دسترس خوانده خارج کرد .

توقیف اموال غیرمنقول ، به وضعیت ثبت مال ، در سازمان ثبت اسناد و املاک کشور بستگی دارد . مثلا : در خصوص توقیف اموال غیرمنقول ثبت شده ، باید به اداره ثبت محل وقوع مال غیرمنقول اطلاع داده شود . سپس اداره ثبت محل ، در صورتیکه مال به نام محکوم علیه به ثبت رسیده باشد ، بازداشت آن مال را در دفتر املاک درج می کند . بنابراین محکوم علیه نمی تواند تا زمانی که رفع توقیف نشده ، مال توقیف شده را به شخص دیگری انتقال دهد .

3. نحوه محاسبه هزینه دادرسی

اصولا هزینه دادرسی براساس خواسته خواهان مشخص و تعیین می شود . یعنی خواهان در دادخواست خواسته خود را تعیین می‌کند و دادگاه براساس میزان مبلغ تقویم شده هزینه دادرسی را تعیین می‌کند . اما در خصوص اموال غیرمنقول هزینه دادرسی مطابق ارزش معاملاتی املاک در هر منطقه توسط کارشناس تعیین می‌گردد .

اهمیت تقسیم بندی اموال به منقول و غیرمنقول

• حق شفعه و حق ارتفاق به اموال غیرمنقول اختصاص دارد .
• طبق ماده ۸۰۸ قانون مدنی ، هرگاه مال غیرمنقول قابل تقسیمی بین دو نفر مشترک باشد و یکی از دو شریک حصه خود را به قصد بیع به شخص ثالثی منتقل کند ، ‌شریک دیگر حق دارد قیمتی را که مشتری داده به او بدهد و حصه مبیعه را تملک کند .
• فروش ، اجاره یا هر نقل و انتقالی برای اموال غیرمنقول باید به موجب سند رسمی باشد اما برای اموال منقول این ضرورت وجود ندارد .
• طبق ماده ۲۲ قانون ثبت ، همین که ملکی مطابق قانون در دفتر املاک به ثبت رسید ، دولت فقط کسی را که ملک به اسم او ثبت شده و یا کسی را که ملک مزبور به او منتقل گردیده و این انتقال نیز در دفتر املاک به ثبت رسیده یا این که ملک مزبور از مالک رسمی ارث به او رسیده باشد ، مالک خواهد شناخت .

در مورد ارث هم ملک وقتی در دفتر املاک به اسم وراث ثبت می‏ شود که وارث و انحصار آنها محرز و در سهم الارث بین آنها توافق بوده و یا در صورت اختلاف حکم نهایی در آن باب صادر شده است .

• فروش یا رهن مال غیرمنقول مولی علیه ( شخصی که تحت سرپرستی قانونی قرار گرفته ) توسط قیم ، علاوه بر سند رسمی ، به اجازه دادستان نیز نیاز دارد .

طبق ماده ۱۲۴۱ قانون مدنی ،  قیم نمیتواند اموال غیرمنقول مولی‌ علیه را بفروشد و یا رهن گذارد یا معامله ای کند که در نتیجه آن خود مدیون مولی‌ علیه شود . مگر با ‌لحاظ غبطه مولی‌ علیه و تصویب مدعی‌العموم در صورت اخیر شرط حتمی تصویب مدعی‌العموم ملائت قیم می باشد .

• خارجیان نمی توانند جز برای سکونت یا کسب و کار خود ، مال غیر منقولی در ایران را تحصیل کنند .
• برای رسیدگی به دعاوی مربوط به اموال غیر منقول ، دادگاهی صالح است که مال غیر منقول در آن محدوده مکانی واقع شده باشد .

طبق ماده ۱۲ قانون مدنی ، دعاوی مربوط به اموال غیرمنقول اعم از دعاوی مالکیت ، مزاحمت ، ممانعت ازحق ، تصرف عدوانی و سایر حقوق راجع به آن در دادگاهی اقامه می شود که مال غیرمنقول در حوزه آن واقع است ، اگرچه خوانده در آن حوزه مقیم نباشد .

• مدت زمان مرور زمان در خصوص مالکیت و وقفیت اموال غیر منقول بیست سال و در سایر موارد کمتر از ده سال است .

طبق ماده ۷۳۷ قانون مدنی ، درکلیه دعاوی راجع به اموال منقول ، غیرمنقول ، حقوق ، دیون ، منافع ، محصول ، اسباب تملک ، ضمان و دعاوی دیگر ، مدت مرورزمان ده سال است . به استثنای مواردی که دراین قانون یا سایرقوانین ، مدت دیگری برای مرورزمان قرارداده شده است .

طبق ماده ۷۳۸ قانون مدنی ، در دعوی ملکیت یا وقفیت نسبت به عین غیرمنقول مدت مرور زمان بیست سال است .

‼️ مقالات املاک | فرابلاگ ، مجله تخصصی برای آموزش مشاوران املاک