معامله فضولی در املاک ⚖️

معامله فضولی در املاک

معامله فضولی چیست

طبق قانون، هر فردی که مالک مالی باشد، حق دارد در آن مال تصرفات قانونی انجام دهد. این مفهوم از مالکیت ناشی می‌شود و به مالک اجازه می‌دهد تا با مال خود هرگونه معامله قانونی مانند فروش، اجاره، یا هدیه دادن را انجام دهد. مالک همچنین می‌تواند با دادن وکالت یا وصیت، دیگران را مسئول امور مربوط به ملک خود کند.
افرادی که از طرف مالک مجاز به دخالت در امور مالی او هستند، اعمالشان قانونی محسوب می‌شود. اما اگر کسی بدون اجازه مالک در اموال او تصرف کند، فضول شناخته می‌شود و معامله‌ای که انجام می‌دهد، معامله فضولی (بیع فضولی) نام دارد. معامله فضولی دارای تعاریف و آثار خاصی است که دانستن جزئیات آن اهمیت دارد.

معامله فضولی به وضعیتی گفته می‌شود که در آن فردی که مالک مال نیست یا اجازه از مالک ندارد، اقدام به انجام یک عمل حقوقی نسبت به آن مال می‌کند. این عمل می‌تواند شامل فروش، اجاره، یا تعهد به انجام کاری برای دیگری باشد. در چنین معاملاتی سه نفر دخیل هستند: مالک که مالک قانونی مال است، فضول که بدون اجازه مالک معامله می‌کند، و اصیل که با فضول معامله می‌کند.

به عبارت دیگر، در معامله فضولی، فروشنده نه مالک مال است و نه اجازه فروش از طرف مالک را دارد. این نوع معامله می‌تواند تملیکی (مثل فروش مال دیگری بدون اجازه) یا عهدی (مثل تعهد به انجام عملی به حساب دیگری) باشد.

یکی از شرایط اساسی برای تایید یک معامله در قانون، رضایت مالک است. اگر مالک یا صاحب مال رضایت نداشته باشد، معامله تا زمان جلب رضایت او از نظر قانونی تایید نمی‌شود. تنها مالک اصلی یا نماینده قانونی او (مثل وکیل یا وصی) می‌تواند اموال را بفروشد.

بنابراین، معامله فضولی زمانی رخ می‌دهد که کسی بدون اجازه و نمایندگی مالک، با مال او معامله کند. این نوع معامله می‌تواند شامل فروش غیرمجاز مال دیگران باشد؛ مثلاً فروش اتومبیل برادر بدون اجازه یا فروش مالی دزدیده شده توسط سارق. برای اطلاعات بیشتر در مورد معامله فضولی و جزئیات آن، ادامه مطلب را دنبال کنید.

معامله فضولی در املاک

زمانی که فردی بدون اطلاع و رضایت مالک، ملکی را به فروش می‌رساند، این معامله به عنوان معامله فضولی شناخته می‌شود. در این نوع معامله، فرد فضول بدون اجازه مالک اقدام به انجام یک عمل حقوقی می‌کند و ملک را می‌فروشد.

در چنین مواردی، خریدار دچار کلاهبرداری و سوءاستفاده می‌شود و هیچ حقی نسبت به ملک خریداری شده ندارد. افراد سودجو برای بهره‌برداری مالی از اموال دیگران به این گونه معاملات روی می‌آورند.

به طور خلاصه، معامله‌ای که توسط شخصی غیر از مالک اصلی و بدون رضایت یا اختیار او انجام شود، معامله فضولی نامیده می‌شود. شخصی که بدون رضایت و یا داشتن وکالت از مالک، ملک او را می‌فروشد، فضول نام دارد.

این نوع معامله نوعی سوءاستفاده از دیگران است و از نظر قانونی معتبر نیست، زیرا یکی از شرایط اصلی صحت معامله، یعنی رضایت مالک، در این مورد وجود ندارد. در نتیجه، معامله فضولی از لحاظ حقوقی و قانونی اعتبار ندارد و نمی‌تواند صحیح تلقی شود.

حکم معامله فضولی

معامله فضولی، مانند سایر معاملات، در چهارچوب قانون سه حالت دارد: صحیح، باطل، و غیر نافذ. در ادامه، شرایطی را که موجب باطل شدن معامله فضولی می‌شود، بررسی می‌کنیم:

معامله صحیح: اگر مالک پس از انجام معامله، رضایت خود را اعلام کند، معامله صحیح تلقی می‌شود. این رضایت می‌تواند به صورت ضمنی یا صریح بیان شود.

معامله باطل: در دو حالت معامله فضولی باطل است:

• اگر مالک پس از وقوع معامله همچنان ناراضی باشد و رضایت ندهد، معامله باطل است.
• اگر وکالت‌نامه‌ای که به موجب آن وکیل مسئولیت و تعهد دارد، باطل شده باشد و پس از باطل شدن وکالت‌نامه، فضول اقدام به معامله کند، معامله صورت گرفته باطل خواهد بود.

معامله غیر نافذ: در صورتی که مالک پس از انجام معامله رضایت ندهد یا رضایت خود را به تأخیر بیندازد، معامله در حالت غیر نافذ باقی می‌ماند تا زمانی که رضایت مالک جلب شود. اگر رضایت جلب نشود، معامله به حالت باطل تغییر می‌کند.

بنابراین، معامله فضولی می‌تواند در شرایط خاصی صحیح، باطل یا غیر نافذ باشد. مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده وضعیت معامله، رضایت مالک است. اگر مالک رضایت دهد، معامله صحیح است و در غیر این صورت، باطل یا غیر نافذ خواهد بود.

اصیل در معامله فضولی کیست؟

در قسمت گذشته، توضیح دادیم که معامله فضولی به معامله‌ای گفته می‌شود که در آن فردی که مالک مال نیست و از طرف مالک نیز اجازه‌ای ندارد، اقدام به انجام معامله می‌کند. این نوع معامله می‌تواند در تمامی انواع قراردادها رخ دهد و منحصر به عقد بیع نیست.

با توجه به تعریف معامله فضولی، سه رکن اساسی برای این گونه معاملات وجود دارد:

1. شخص فضول: فردی که بدون اجازه مالک اقدام به معامله می‌کند.
2. شخص مالک: مالک اصلی مال که معامله بدون رضایت یا اطلاع او انجام می‌شود.
3. شخص اصیل: فردی که مال بدون اجازه مالک به او منتقل شده است و طرف معامله با فضول قرار گرفته است.

یکی از سوالات متداول در این زمینه این است که “اصیل در معامله فضولی کیست؟”

اصیل در معامله فضولی همان فردی است که مال بدون اجازه مالک اصلی به او منتقل شده و طرف معامله با شخص فضول قرار گرفته است. به عبارت دیگر، اصیل کسی است که معامله با او انجام شده است. برای مثال، اگر شخص A خودروی متعلق به شخص B را بدون اجازه به فرد C بفروشد، فرد C به عنوان اصیل در معامله فضولی شناخته می‌شود.

انواع معامله فضولی

معامله فضولی دو نوع دارد:

1. معامله فضولی تملیکی: در این نوع معامله، فردی بدون اطلاع و رضایت صاحب مال، آن را می‌فروشد. به عنوان مثال، شخصی ممکن است خانه یا اتومبیل کسی را بدون اجازه او بفروشد.
2. معامله فضولی عهدی: در این نوع معامله، فردی بدون اطلاع صاحب مال تعهدی را بر عهده می‌گیرد. این تعهد می‌تواند شامل انجام معامله‌ای به حساب شخص دیگری باشد. در این حالت، فرد فضول (که در اینجا موکل نامیده می‌شود) تعهداتی را برای صاحب مال (وکیل) ایجاد می‌کند. موکل باید تعهداتی که وکیل در حیطه فعالیت خود دارد را انجام دهد. در مورد اقداماتی که خارج از چارچوب تعهدات قرار می‌گیرند، هیچ گونه مسئولیتی ندارد.

در این توضیحات، منظور از “موکل” همان فرد فضول است که از حدود اختیاراتی که برای او در نظر گرفته شده است، خارج می‌شود. در نتیجه، اقدامات موکل تنها زمانی معتبر هستند که در چارچوب اختیاراتی که به او داده شده، انجام شوند و هر گونه اقدام خارج از این حدود، مسئولیتی برای وکیل به همراه ندارد.

معامله فضولی ملک مشاع

معامله فضولی ملک مشاع، یکی از پیچیده‌ترین مسائل حقوقی است. در املاک مشاع، چند نفر به طور مشترک مالک یک ملک هستند و هیچ کدام از مالکین نمی‌تواند بدون رضایت دیگران، سهم خود را به فروش برساند یا معامله کند. اگر یکی از شرکا بدون اطلاع و رضایت سایر مالکین اقدام به فروش سهم خود یا کل ملک کند، این عمل نیز به عنوان معامله فضولی شناخته می‌شود.

تعریف معامله فضولی در ملک مشاع

معامله فضولی ملک مشاع زمانی رخ می‌دهد که یکی از مالکان بدون کسب رضایت سایر شرکا، سهم خود یا کل ملک را بفروشد. در این حالت، خریدار نیز به دلیل ناآگاهی از وضعیت حقوقی ملک و عدم رضایت سایر مالکین، دچار کلاهبرداری و سوءاستفاده می‌شود.

آثار و پیامدهای معامله فضولی در ملک مشاع

1. عدم اعتبار قانونی: معامله فضولی در ملک مشاع مانند سایر معاملات فضولی، از لحاظ قانونی معتبر نیست. این معامله تا زمانی که توسط تمامی شرکا تأیید نشود، غیر نافذ خواهد بود.
2. حق سایر شرکا: سایر شرکای ملک مشاع می‌توانند با مراجعه به مراجع قانونی، نسبت به ابطال این معامله اقدام کنند. در صورت رد معامله توسط سایر مالکین، معامله باطل می‌شود و هیچ‌گونه حقی برای خریدار نخواهد داشت.
3. حق خریدار: در صورت ابطال معامله، خریدار می‌تواند ثمن پرداختی را از فروشنده مطالبه کند و اگر از این معامله ضرر و زیانی دیده باشد، می‌تواند از طریق مراجع قانونی خسارت خود را پیگیری کند.

فرآیند ابطال معامله فضولی در ملک مشاع

برای ابطال معامله فضولی در ملک مشاع، سایر شرکا باید دادخواستی مبنی بر ابطال معامله به مراجع قضایی ارائه دهند. این دادخواست باید شامل اطلاعات دقیق معامله و دلایل رد آن باشد. دادگاه پس از بررسی مدارک و شواهد، در خصوص ابطال یا تأیید معامله تصمیم‌گیری خواهد کرد.

آثار معامله فضولی

معامله فضولی، به دلیل انجام شدن بدون اجازه مالک، یک معامله غیر نافذ است. این بدان معناست که تا زمانی که مالک معامله را تأیید و تنفیذ نکند، این معامله اعتبار قانونی نخواهد داشت. سرنوشت نهایی معامله فضولی به تصمیم مالک بستگی دارد که می‌تواند معامله را بپذیرد یا رد کند.

حالت‌های مختلف معامله فضولی

1. پذیرش معامله:

اگر مالک معامله را بپذیرد، معامله معتبر و کامل می‌شود و از لحظه پذیرش، قرارداد بین مالک و اصیل معتبر خواهد بود. هر دو طرف باید به تعهدات قراردادی خود عمل کنند. تأیید مالک می‌تواند به صورت صریح یا ضمنی باشد؛ مثلاً مالک می‌تواند به اصیل بگوید که معامله را می‌پذیرد یا به طور غیر مستقیم با درخواست اجاره بها، تأیید خود را نشان دهد.

1. رد معامله:

اگر مالک معامله فضولی را رد کند، معامله لغو و باطل می‌شود و دیگر هیچ اثر قانونی نخواهد داشت. در این حالت، اصیل تا زمانی که مالک تصمیم نهایی خود را اعلام نکرده است، نمی‌تواند قرارداد را فسخ کند و باید به آن پایبند بماند. اگر اصیل در این مدت متحمل ضرری شود، می‌تواند با اثبات ضرر، معامله را بر هم بزند.

وضعیت حقوقی معامله فضولی

تا زمانی که مالک معامله را تأیید یا رد نکرده است، معامله فضولی باطل نیست ولی صحیح و معتبر هم نیست؛ بلکه غیر نافذ است. مطابق ماده ۲۴۷ قانون مدنی، معامله به مال غیر جز به عنوان ولایت، وصایت یا وکالت نافذ نیست حتی اگر صاحب مال باطناً راضی باشد.

آثار حقوقی پس از تأیید یا رد معامله

1. تأیید معامله:

اگر مالک معامله فضولی را تأیید کند، معامله صحیح و لازم می‌شود و تمامی آثار حقوقی یک معامله معتبر را خواهد داشت. تأیید می‌تواند به صورت لفظی یا فعلی باشد، مثلاً مالک می‌تواند مال مورد معامله را به اصیل تسلیم کند. مطابق ماده ۲۴۸ قانون مدنی، تأیید مالک می‌تواند به لفظ یا فعلی باشد که دلالت بر امضای عقد کند.

1. رد معامله:

اگر مالک معامله را رد کند، معامله غیر نافذ لغو و باطل می‌شود و دیگر قابلیت تصحیح نخواهد داشت.

1. حقوق اصیل:

اگر اصیل، ثمن معامله را به فضول پرداخت کرده باشد و معامله تأیید شود، مالک می‌تواند برای دریافت ثمن به فضول یا اصیل مراجعه کند. در صورتی که به اصیل مراجعه کند، اصیل می‌تواند ثمن پرداختی به فضول را مطالبه و استرداد کند.

مدت زمان تأیید یا رد معامله

لازم نیست مالک فوراً معامله را تأیید یا رد کند. مطابق ماده ۲۵۲ قانون مدنی، اگر تأخیر در تأیید یا رد معامله موجب ضرر اصیل شود، اصیل می‌تواند معامله را بر هم بزند. حتی پس از مرگ مالک، وضعیت عدم نفوذ معامله باقی می‌ماند و وارث می‌تواند معامله را تأیید یا رد کند.

جمع‌بندی

معامله فضولی تا زمان تأیید یا رد مالک، غیر نافذ است. اگر مالک معامله را تأیید کند، معامله کامل و معتبر می‌شود و اگر رد کند، معامله لغو و باطل خواهد شد. حقوق اصیل و مالک نیز در این فرآیند به تفصیل مشخص شده است و در صورت بروز ضرر، امکان مطالبه و جبران آن نیز وجود دارد.

نکات مهم معامله فضولی

معامله فضولی به عنوان یک مفهوم حقوقی و قانونی در حوزه خرید و فروش ملک، برخی نکات حائز اهمیت را دربر می‌گیرد که در اینجا به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:

۱. ضرورت رضایت مالک: در معامله فضولی، حضور و رضایت صریح مالک ضروری است. اگرچه ممکن است مالک حضوری فیزیکی در جریان معامله نداشته باشد، اما او باید رضایت خود را از انجام معامله به صورت شفاهی یا کتبی اعلام نماید. عدم ابراز رضایت مالک در جریان انجام معامله به منزله عدم موافقت و رضایت او می‌باشد که معامله را نافذ نمی‌سازد. مالک باید پیش از انجام معامله به صورت کامل شرایط قرارداد را بپذیرد تا معامله قابل اجرا باشد.

۲. پیگیری قانونی: معامله فضولی در صورتی که به صورت جرم و کلاهبرداری انجام شود، تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرد. شخصی که با قصد و اراده خود، بدون داشتن اجازه یا رضایت مالک، معامله‌ای را انجام دهد، می‌تواند مورد پیگرد قانونی قرار گیرد و با مجازاتی از جمله حبس یا جریمه نقدی مواجه شود.

۳. اجازه مالک: اگر مالک قبل از انجام معامله رضایت خود را اعلام نکند و بعداً پشیمان شود، این پشیمانی تنها به خود او مربوط بوده و معامله به طور قانونی نافذ نمی‌شود. به عبارت دیگر، مالک باید پیش از هرگونه اقدام، به طور کامل و با اطلاعات کافی، تصمیم خود را در مورد انجام یا عدم انجام معامله بگیرد.

جرم (مجازات کیفری) معامله فضولی

معامله فضولی در ایران به شدت پیگیری می‌شود و به عنوان یک جرم شناخته می‌شود که با جرایم کلاهبرداری محسوب می‌شود. طبق قانون مجازات اسلامی، هر کسی که بدون مجوز قانونی و با آگاهی کامل از اینکه مالی که منتقل می‌کند متعلق به شخص دیگری است، اقدام به انتقال آن مال به دیگری کند، به اتهام کلاهبرداری محکوم می‌شود.

اگر ارزش مال منتقل شده کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان باشد، متهم ممکن است به حبس از شش ماه تا سه و نیم سال و جزای نقدی معادل ارزش مال محکوم شود.

اگر ارزش مال منتقل شده بیش از ۱۰۰ میلیون تومان باشد، مجازات شامل حبس از یک تا هفت سال و جزای نقدی معادل ارزش مال می‌شود.

همچنین، در صورت محکومیت، متهم موظف است مال منتقل شده را به صاحبش بازگرداند. این قوانین نشان می‌دهند که دولت جدیت بالایی در مقابله با معاملات فضولی دارد، به ویژه زمانی که با قصد سوء استفاده و ضرر زدن به دیگران انجام می‌شود.

نحوه ابطال معامله فضولی

برای ابطال معامله فضولی، مالک باید مراحل قانونی مشخصی را طی کند. این مراحل شامل مراجعه به دفاتر خدمات قضایی و ثبت دادخواست ابطال معامله است. سپس دادخواست به دادگاه حقوقی مربوطه ارجاع می‌شود. در ادامه، به توضیح جزئیات این فرآیند و آثار باطل کردن معامله فضولی می‌پردازیم:

• مراجعه به دفاتر خدمات قضایی: مالک باید به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کند و دادخواست ابطال معامله فضولی را ثبت کند. این دادخواست شامل اطلاعات مربوط به معامله و دلایل درخواست ابطال است.
• ارجاع دادخواست به دادگاه حقوقی: پس از ثبت دادخواست در دفتر خدمات قضایی، پرونده به دادگاه حقوقی مربوطه ارجاع می‌شود. دادگاه پس از بررسی مستندات و شنیدن دلایل مالک و طرفین معامله، حکم به ابطال یا تأیید معامله می‌دهد.

آثار ابطال معامله فضولی

اگر دادگاه حکم به ابطال معامله فضولی دهد، آثار قانونی زیر به مالک تعلق می‌گیرد:

• استرداد عین مال: مالک حق دارد مال خود را از اصیل پس بگیرد. این شامل مواردی است که مال هنوز به صورت اصلی و بدون تغییر باقی مانده است.
• دریافت مثل یا قیمت مال: در صورتی که استرداد عین مال ممکن نباشد (مثلاً مال از بین رفته یا تغییر یافته باشد)، مالک می‌تواند مثل یا قیمت آن را مطالبه کند.
• اجرت‌المثل: مالک می‌تواند اجرت‌المثل (اجاره بهای) مدت زمانی که مال در تصرف اصیل بوده است را نیز درخواست کند. این مبلغ به عنوان جبران خسارت ناشی از استفاده غیرمجاز از مال تعیین می‌شود.

جمع‌بندی

برای ابطال معامله فضولی، مالک باید با ثبت دادخواست در دفاتر خدمات قضایی و ارجاع آن به دادگاه حقوقی اقدام کند. پس از صدور حکم ابطال، مالک می‌تواند عین مال را باز پس گیرد یا در صورت عدم امکان، مثل یا قیمت آن را مطالبه کند و همچنین اجرت‌المثل مدت استفاده از مال را دریافت نماید.

‼️ مقالات املاک | فرابلاگ ، مجله تخصصی برای آموزش مشاوران املاک