حق انتفاع چیست + انواع آن ⚖️

حق انتفاع چیست + انواع آن ⚖️

واژه‌ی انتفاع از ریشه‌ی «نفع» گرفته شده و به معنای بهره و سود بردن است.
در حق انتفاع یک ملک یا مالی قابل بقا موضوعِ قرارداد وجود دارد اما دو شخص بر آن (مال یا ملک) در حدود حقوق قانونی خود تسلط دارند:

شخص اول؛ صاحب ملک یا مالِ موضوعِ قراردادِ انتفاع واقع شده (مالک)

شخص دوم؛ کسی که حق انتفاع به او واگذار شده است (منتفِع)

انواع حق انتفاع

حق عمری: به این مفهوم می باشد که مدت انتفاع از مال موضوع حقِ انتفاع به مدت عمر مالک، یا منتفع و یا شخص ثالثی باشد . برای مثال مالک در قرارداد حقِ انتفاع شرط می کند تا زمانی که فرزند سوم در قید حیات است، منتفع می تواند در ملکم اقامت داشته باشد.

حق رقبی: حقِ انتفاع با شرط رقبی، یعنی مالک مدت انتفاع شخص منتفع را مشخص کند. بدین مفهوم که مالک در قرارداد یا توافق اعطای حق انتفاع مدت انتفاع از مال موضوع حق انتفاع را شش ماه یا یکسال تعیین می کند. پس از انقضای مدت حقِ انتفاع ایجاد شده به صورت خودکار از بین می رود و تصرف منتفع دیگر تحت لوا و حمایت قانون قرار نمی گیرد.

حق سکنی: حقِ انتفاع با شرط سکنی، که عموماً در خصوص املاک مسکونی قابلیت بهره مندی را دارد. بدین مفهوم است که مالک شرط می کند که حق سکونت در ملک من را به مدت شش ماه دارید. در واقع حق سکنی به همراه یکی از اقسام حق رقبی، یا عمری و یا مؤبد می آید.

حق مؤبد: حق انتفاع مؤبد به این معنا نیست که مدت در حقِ انتفاع تعیین نشود بلکه مدت بصورت الی الابد و نامحدود تعیین می شود و حتی با فوت منتفع یا مالک حق انتفاع از بین نمی رود و وراث مالک ملزم به رعایت آن و وراث منتفع ذینفع آن حقِ انتفاع می باشند.

حبس مطلق

اگر مالک به صورت مطلق و بدون تعیین مدت، انتفاع از مال یا ملک خود را به دیگری واگذار نماید، حبس مطلق است و تا زمان فوت مالک یا رجوع او، این قرارداد اعتبار دارد.

طبق ماده‌ی ۴۴ قانون مدنی: « در صورتی‌که مالک برای حقِ انتفاع مدتی معین نکرده باشد حبس مطلق بوده و حق مزبور تا فوت مالک خواهد بود . مگر اینکه مالک قبل از فوت خود رجوع کند. »

وقف

در این قرارداد استثنائا رابطه‌ی مالکیتی که بین ملک و مالک برقرار بود برای همیشه قطع می‌شود و منافع ملک به نیتی که صاحب اصلی آن داشته است، تا ابد اختصاص می‌یابد.

زمانی که شکل انتقال حقِ انتفاع توسط طرفین انتخاب شد، مالک و منتفع با انعقاد قرارداد قصد خود را اعلام می‌کنند . سپس مالک با به تصرف دادن موضوع حقِ انتفاع (مال یا ملک) این قرارداد را کامل می‌کند . اما اگر موضوع قرارداد قابلیت تحویل به منتفع را نداشته باشد یا منتفع نتواند آن را قبض و تصرف کند، هیچ حقی ایجاد نمی‌شود و عقد صحیح نیست. همچنین این واگذاری حقِ انتفاع می‌تواند دربرابر عوض و دریافت باشد یا اینکه رایگان باشد.

حق انتفاع از مباحات

طبق ماده ۹۲ قانون مدنی ، هرکس می تواند با رعایت قوانین و نظامات راجع به هریک از مباحات از آن ها استفاده نماید .

آیا حق انتفاع همان اجاره است؟

با وجود شباهت هایی که وجود دارد در پاسخ باید گفت خیر! و این دو با یکدیگر تفاوت دارند. در واقع این دو را می توان بصورت زیر مجزا نمود:

در اجاره که به مدت زمان معینی تعیین می شود مالکیت وجود دارد اما در انتفاع صرفا حق بهره برداری محدود.

برای اجاره مبلغی تعیین می شود اما برای انتفاع ممکن است عوضی تعیین نشده باشد.

در اجاره امکان اینکه نوع بهره برداری بصورت اجاره به غیر باشد وجود دارد اما در انتفاع خیر.

تکالیف منتفع پس از انعقاد قرارداد

منتفع نباید از حق خویش سوءِاستفاده کند بلکه باید در حد معمول و مطابق عرف و چنانچه مالک روش و معیاری را مشخص نموده باشد، مطابق آن از مال یا ملک استفاده نماید. به علاوه نباید مصرف مال را تغییر دهد، برای مثال اگر حقِ انتفاع از ثمرات باغ سیب به او واگذار شده، نباید درخت پرتقال در آن بکارد تا محصول پرتقال برداشت کند.

منتفع باید از مال یا ملک مورد نظر حفاظت کند و از اعمالی که به آن زیان می‌رساند اجتناب کند.

منتفع نسبت به مخارج و هزینه‌هایی که برای بهره‌وری و سود بردن از مال یا ملک لازم باشد، شخصا مسئول است و مالک در این‌باره تکلیفی ندارد .(مالک نیز در جایگاه خود نسبت به مخارجی که برای نگهداری از اصل مال یا ملک نیاز باشد مسئول است).

در چه مواردی حق انتفاع از بین می رود؟

• مال موضوع حق تلف شود. مثلا ماشینی که برای سواری به آرش سپرده شده است آتش بگیرد.
• صاحب حق از حقی که به او داده شده است چشم پوشی کند. مثلا آرش بگوید که من دیگر نمیخواهم از ماشین استفاده کنم.
• اگر مالی در اثر ملی شدن از ملکیت خصوصی مالک خارج شود. مثلا بخشی از جنگل که ملک امیر بوده است، ملکیتش با قانون به دولت واگذار شود.
• اگر مالک در قراردادِ انتفاع ، برای خود حقِ فسخ پیش بینی کرده باشد. مثلا آرش در قرارداد پیشبینی کرده است که تا ۷ ماه حق فسخ حقِ انتفاع را خواهد داشت.
• اگر ملکیت مال به خود شخص منتفع واگذار شود. مثلا مالکیت ماشینی که قبلا برای انتفاع به آرش سپرده شده بود اکنون به خود وی منتقل شود.
• در حقِ انتفاع عمری شخص مدنظر در قرارداد انتفاع فوت کند. فوت مالک، منتفع و یا غیرآن دو در صورتی که در قرارداد انتفاع پیش بینی شده باشد، می تواند باعث زوال حق انتفاع شود.
• در حقِ انتفاع رقبی مدت مشخص شده سپری شود. مثلا حق استفاده کردن از کتابی دو هفته باشد و این دو هفته سپری شده باشد.
• مالک در حبس مطلق از حقی که به منتفع داده است رجوع کند.

با پایان یافتن حق انتفاع، منتفع باید مال را به مالک برگرداند. از این پس مالک خود حقِ انتفاع کامل از ملک خود را دارد و منتفع دیگر حقی در ملک او نخواهد داشت.

‼️ مقالات املاک | فرابلاگ ، مجله تخصصی برای آموزش مشاوران املاک