اموال منقول و غیرمنقول چیست + مثال و انواع آن 🚗 🏠

اموال منقول و غیرمنقول چیست + مثال و انواع آن 🚗 🏠

اموال منقول و غیر منقول

از دیدگاه حقوق مدنی، اموال به دارایی‌ها و حقوقی اشاره دارد که افراد یا شخصیت‌های حقوقی می‌توانند به عنوان مالک آن اموال شناخته شوند.
از نظر حقوقی اموال به دو دسته تقسیم می شوند :

1. منقول
2. غیرمنقول

این اموال بر اساس ویژگی‌های خاصشان به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند که هر کدام دارای خصوصیات و جنبه‌های حقوقی خاص خود هستند. تفکیک این دو دسته از اموال، تاثیرات زیادی در نحوه برخورد با آن‌ها در معاملات، تنظیم قراردادها، و حقوق مالکانه دارد.

در این مقاله، به بررسی اموال منقول و غیرمنقول پرداخته خواهد شد و تفاوت‌ها و ویژگی‌های هر کدام از این دو دسته از اموال در سیستم حقوقی کشورها، به‌ویژه در ایران، توضیح داده خواهد شد. همچنین، به چگونگی تاثیر این تفکیک در قوانین مالکیت، انتقال اموال و مسائل مالیاتی اشاره خواهد شد

اموال منقول

منقول از نظر لغوی به معنای “قابل حمل”، “قابل انتقال” و “قابل برداشت” است. این واژه در حقوق مدنی به اموالی اطلاق می‌شود که قابلیت جابجایی و انتقال از یک مکان به مکان دیگر را دارند، بدون اینکه به خود مال یا محل استقرار آن آسیب وارد شود. در واقع، هر مال یا شیء که بتوان آن را به راحتی از مکانی به مکان دیگر منتقل کرد، جزء اموال منقول محسوب می‌شود.

در قانون مدنی ایران، اموال منقول شامل انواع مختلفی از دارایی‌ها می‌باشد که از جمله آن‌ها می‌توان به اثاثیه منزل، دیون مالی (مثل رهن و اجاره املاک)، تلفن همراه، ماشین، خودرو، دوچرخه، کشتی، بخاری، کولر، و مصالح ساختمانی (تا زمانی که در بنا به کار نرفته باشد) اشاره کرد. هر یک از این موارد به‌راحتی می‌توانند به مکان‌های مختلف منتقل شوند و هیچگونه آسیبی به خود مال یا محل آن وارد نمی‌شود.

اموال منقول به دلیل ویژگی جابجایی آسان، معمولاً در معاملات خرید و فروش با سهولت بیشتری مواجه هستند و این ویژگی باعث می‌شود که فرآیند انتقال مالکیت و ثبت حقوق مالکانه آن‌ها ساده‌تر از اموال غیر منقول باشد. به همین دلیل، در بسیاری از موارد، ارزش‌گذاری و نقل‌وانتقال اموال منقول نسبت به اموال غیر منقول پیچیدگی‌های کمتری دارد. همچنین، در مورد بسیاری از این اموال، انتقال مالکیت نیازمند تنظیم قرارداد رسمی یا ثبت در مراجع قانونی خاصی نمی‌باشد، مگر در مواردی خاص مانند خودرو یا کشتی که نیازمند ثبت در سامانه‌های خاص هستند.

این دسته از اموال همچنین در موارد مختلفی مانند رهن، اجاره، و دیگر قراردادهای مالی و تجاری به کار می‌روند و در بسیاری از معاملات روزمره، اموال منقول نقش اساسی و کلیدی ایفا می‌کنند.

اموال منقول ، خود به دو دسته تقسیم می شوند :

1. اموال منقول ذاتی
2. اموال در حکم منقول

✔️ اموال منقول ذاتی

اموال منقول ذاتی به اموالی اطلاق می‌شود که به‌طور فیزیکی قابل لمس، حس و جابه‌جایی هستند. این نوع اموال به راحتی می‌توانند از مکانی به مکان دیگر منتقل شوند بدون اینکه ماهیت یا ویژگی‌های اصلی آن‌ها دچار تغییر شود. به عبارت دیگر، این اموال ویژگی فیزیکی دارند که آن‌ها را برای جابجایی آسان می‌کند.

نمونه‌هایی از اموال منقول ذاتی عبارتند از: خودکار، لوازم خانگی، ماشین، کتاب‌ها، لپ‌تاپ، تلفن همراه و سایر اشیاء فیزیکی که قابلیت جابجایی را دارند و می‌توانند از یک مکان به مکان دیگر انتقال یابند.

✔️ اموال در حکم منقول

اموال در حکم منقول به منافع و حقوقی گفته می‌شود که به‌طور غیرمستقیم به اموال منقول مربوط می‌شوند، ولی خودشان ماهیت فیزیکی ندارند و نمی‌توانند از مکانی به مکان دیگر منتقل شوند. این نوع اموال در واقع حقوق و مزایای مربوط به اموال منقول هستند که در انتقال مالکیت یا استفاده از آن‌ها، به صورت غیرمستقیم بر اموال منقول اثر می‌گذارند.

برخی از اموال در حکم منقول عبارتند از:

• حقوقی که موضوع آن وجه نقد یا اشیاء منقول باشد، مانند حق وثیقه که مربوط به ضمانت یک بدهی است.
• حق انتفاع از اموال منقول، که به فرد اجازه می‌دهد از منافع یک مال منقول استفاده کند.
• دعاوی مربوط به استرداد حق مالکیت یا حق انتفاع در مورد اموال منقول، که در آن فرد به دنبال استرداد حقوق یا مالکیت خود بر یک مال منقول است.
• حق مخترع یا مولف نسبت به اختراع یا تالیف خود (حقوق معنوی)، که شامل حقوق مالکانه به آثار فکری و اختراعات است.
• حق افراد در شرکت‌ها در رابطه با سهام شرکت، که نشان‌دهنده مالکیت فردی در دارایی‌های یک شرکت به‌عنوان یکی از سهامداران است.

این دسته از اموال به‌طور مستقیم قابلیت انتقال فیزیکی ندارند، اما در کنار اموال منقول ذاتی، نقش مهمی در حقوق مالکیت و معاملات اقتصادی ایفا می‌کنند.

اموال غیرمنقول

غیرمنقول در لغت به معنای “غیرقابل حمل و جابه‌جایی” است. به عبارت دیگر، این اموال ویژگی‌های فیزیکی دارند که امکان انتقال آن‌ها از مکانی به مکان دیگر را غیرممکن می‌سازد، زیرا جابجایی این اموال موجب آسیب به خود مال یا محل استقرار آن می‌شود.

در قانون مدنی ایران، اموال غیرمنقول به اموالی اطلاق می‌شود که جابجایی آن‌ها از محلی به محل دیگر ممکن نیست. این اموال در واقع به گونه‌ای هستند که انتقال آن‌ها از مکان اصلی خود نه تنها دشوار است، بلکه معمولاً به خود مال یا محیط اطراف آن آسیب وارد می‌آورد.

نمونه‌هایی از اموال غیرمنقول عبارتند از:

• زمین: که به عنوان یکی از بارزترین نمونه‌های اموال غیرمنقول شناخته می‌شود.
• معدن: که به طور طبیعی در زمین وجود دارد و امکان جابجایی آن وجود ندارد.
• مصالح ساختمانی: اگر در بنا به کار رفته باشند، مانند دیوارها و سقف‌ها که جابجایی آن‌ها امکان‌پذیر نیست.
• محصولات کشاورزی: که هنوز درو یا چیده نشده باشند، مانند محصولات زراعی که در زمین باقی‌مانده‌اند.
• درخت، شاخه، نهال و قلمه: تا زمانی که هنوز از زمین بریده یا کنده نشده باشند و به زمین متصل باشند.

اموال غیرمنقول معمولاً برای انتقال مالکیت یا معاملات حقوقی نیاز به مراحل پیچیده‌تری دارند و تحت قوانین خاصی مانند ثبت املاک و اسناد قرار می‌گیرند. این اموال به دلیل ویژگی‌های فیزیکی خاص خود، نقشی اساسی در مسائل اقتصادی، تجاری و حقوقی ایفا می‌کنند و در بسیاری از قراردادها و معاملات، تأثیرگذار هستند.

اموال غیرمنقول ، خود به چهار دسته تقسیم می شوند :

1. اموال غیرمنقول ذاتی
2. اموال غیرمنقول به واسطه عمل انسان
3. اموال در حکم غیرمنقول
4. اموال غیرمنقول تبعی

✔️ اموال غیرمنقول ذاتی

اموال غیرمنقول ذاتی به اموالی گفته می‌شود که به طور طبیعی غیرقابل جابجایی هستند و نمی‌توان آن‌ها را از مکان خود منتقل کرد. یکی از مهم‌ترین نمونه‌های این اموال زمین است که شامل اعماق زمین و هر آنچه در آن وجود دارد، می‌شود. به عنوان مثال، معدن‌ها، سنگ‌ها و خاک جزو اموال غیرمنقول ذاتی به شمار می‌روند. نکته مهم این است که موادی که در سطح یا اعماق زمین وجود دارند، تا زمانی که از زمین جدا نشده‌اند، به عنوان اموال غیرمنقول محسوب می‌شوند. اما به محض جدا شدن این مواد از زمین، مانند استخراج معدن یا سنگ، دیگر به عنوان اموال منقول تلقی می‌شوند.

✔️ اموال غیرمنقول به واسطه عمل انسان

این دسته از اموال در ابتدا منقول هستند، اما به واسطه اقدامات انسان، به نحوی به زمین متصل می‌شوند که جابجایی آن‌ها بدون آسیب به خود مال یا زمین ممکن نیست. این امر می‌تواند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم صورت گیرد. از جمله نمونه‌های این اموال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ابنیه (ساختمان‌ها): مانند خانه‌ها، کارگاه‌ها و دیگر ساخت‌وسازها که به زمین متصل شده‌اند.
• آسیاب‌های نصب‌شده در بنا: آسیاب‌هایی که در ساختمان‌های مسکونی یا صنعتی نصب شده‌اند و جابجایی آن‌ها موجب آسیب به ساختمان یا خود آسیاب می‌شود.
• لوله‌ها و سیستم‌های انتقال آب: لوله‌کشی‌هایی که برای جابجایی آب یا دیگر مایعات در زمین یا داخل ساختمان‌ها به کار رفته‌اند.
• آثار هنری نصب‌شده: مانند آینه‌ها، پرده‌ها، نقاشی‌ها، مجسمه‌ها و دیگر اشیای هنری که به صورت دائمی در داخل ساختمان یا محیط خاصی نصب شده‌اند.

✔️ اموال درحکم غیرمنقول

این دسته از اموال به اموالی اطلاق می‌شود که به طور فیزیکی منقول هستند، اما به دلیل ویژگی‌ها و نحوه استفاده خاصی که دارند، قانون‌گذار آن‌ها را در حکم اموال غیرمنقول قرار داده است. به عبارت دیگر، این اموال از نظر قانونی به عنوان اموال غیرمنقول شناخته می‌شوند. نمونه‌های این اموال شامل موارد زیر است:

• حیوانات: طبق ماده ۱۷ قانون مدنی، برخی حیوانات که در عمل کشاورزی یا بهره‌برداری‌های خاص به کار می‌روند، مانند گاو یا گاو میش، از نظر قانونی به عنوان اموال غیرمنقول شناخته می‌شوند.
• تجهیزات و ابزار زراعت: ابزارهایی که به طور اختصاصی برای کشاورزی و فعالیت‌های زراعی به کار می‌روند، مانند ماشین‌های کشاورزی و ابزارهای زراعتی، در حکم اموال غیرمنقول قرار می‌گیرند. به شرط آنکه این ابزارها برای استفاده در زمین کشاورزی اختصاص داده شده باشند و مالک زمین و ابزارها یک نفر باشد.

این اموال در صورتی که به فعالیت خاصی مانند کشاورزی اختصاص یابند، از نظر حقوقی مشابه اموال غیرمنقول محسوب می‌شوند.

✔️ اموال غیرمنقول تبعی

کلیه حقوق عینی بر روی اموال غیرمنقول ، غیرمنقول تبعی محسوب می‌شوند . مثل : حق شفعه ، سرقفلی و حق انتفاع از خانه و زمین .

حق انتفاع ، حقی است که به موجب آن شخص می‌تواند از منافع مالی که عین آن مال متعلق به دیگری است استفاده کند.

از مصادیق این نوع اموال به سه مورد در ماده ۱۸ قانون مدنی اشاره شده است :

1. حق انتفاع از اشیا غیرمنقول . مانند : حق عمری و سکنی
2. حق ارتفاق نسبت به ملک غیر . مانند : حق عبور و حق مجری
3. دعاوی راجع به اموال غیرمنقول از قبیل تقاضای خلع ید و منبع و بطلان و عدم نفوذ امثال آن .

در مورد دعاوی راجع به اموال غیرمنقول که در ماده ۱۸ قانون مدنی به آن اشاره شده است ، باید توجه داشت که تشخیص اینگونه دعاوی در پاره‌ای موارد ، با اشکال مواجه می شود . لذا لازم و ضروری است که دادرس نظر مقنن را استنباط نماید.

مثلاً در ماده ۲۰۵ قانون مدنی ، مال الاجاره عین مستاجره را از حیث صلاحیت حاکم در حکم غیرمنقول دانسته است . در موارد اجرت المثل املاک که دعوی ناشی از حق مالکیت است صراحت ندارد .

آثار تقسیم بندی اموال به منقول و غیرمنقول

♦️ تعیین دادگاه صالح

طبق ماده ۱۱ قانون آیین دادرسی مدنی ، خواهان باید دعوای خود را در دادگاه محل اقامت خوانده ( کسی که علیه او دادخواست تنظیم شده ) مطرح کند . اما اگر دعوای مطرح شده مربوط به اموال غیرمنقول باشد ، خواهان باید دعوا را در محل وقوع مال غیرمنقول مطرح کند .

♦️ نحوه توقیف و بازداشت

وقتی دستور توقیف اموال صادر می شود ، اگر مال منقول باشد ، به راحتی توسط مامور اجرا ، توقیف شده و به محل دیگری منتقل می شود . اما در خصوص اموال غیرمنقول ، چنین کاری ممکن نیست . چون اموال غیرمنقول قابل جا به جایی نیستند ، باید به شکل دیگری آن ها را توقیف و از دسترس خوانده خارج کرد .

توقیف اموال غیرمنقول ، به وضعیت ثبت مال ، در سازمان ثبت اسناد و املاک کشور بستگی دارد . مثلا : در خصوص توقیف اموال غیرمنقول ثبت شده ، باید به اداره ثبت محل وقوع مال غیرمنقول اطلاع داده شود . سپس اداره ثبت محل ، در صورتیکه مال به نام محکوم علیه به ثبت رسیده باشد ، بازداشت آن مال را در دفتر املاک درج می کند . بنابراین محکوم علیه نمی تواند تا زمانی که رفع توقیف نشده ، مال توقیف شده را به شخص دیگری انتقال دهد .

♦️ نحوه محاسبه هزینه دادرسی

اصولا هزینه دادرسی براساس خواسته خواهان مشخص و تعیین می شود . یعنی خواهان در دادخواست خواسته خود را تعیین می‌کند و دادگاه براساس میزان مبلغ تقویم شده هزینه دادرسی را تعیین می‌کند . اما در خصوص اموال غیرمنقول هزینه دادرسی مطابق ارزش معاملاتی املاک در هر منطقه توسط کارشناس تعیین می‌گردد .

اهمیت تقسیم بندی اموال به منقول و غیرمنقول

• حق شفعه و حق ارتفاق به اموال غیرمنقول اختصاص دارد .
• طبق ماده ۸۰۸ قانون مدنی ، هرگاه مال غیرمنقول قابل تقسیمی بین دو نفر مشترک باشد و یکی از دو شریک حصه خود را به قصد بیع به شخص ثالثی منتقل کند ، ‌شریک دیگر حق دارد قیمتی را که مشتری داده به او بدهد و حصه مبیعه را تملک کند .
• فروش ، اجاره یا هر نقل و انتقالی برای اموال غیرمنقول باید به موجب سند رسمی باشد اما برای اموال منقول این ضرورت وجود ندارد .
• طبق ماده ۲۲ قانون ثبت ، همین که ملکی مطابق قانون در دفتر املاک به ثبت رسید ، دولت فقط کسی را که ملک به اسم او ثبت شده و یا کسی را که ملک مزبور به او منتقل گردیده و این انتقال نیز در دفتر املاک به ثبت رسیده یا این که ملک مزبور از مالک رسمی ارث به او رسیده باشد ، مالک خواهد شناخت .

در مورد ارث هم ملک وقتی در دفتر املاک به اسم وراث ثبت می‏ شود که وارث و انحصار آنها محرز و در سهم الارث بین آنها توافق بوده و یا در صورت اختلاف حکم نهایی در آن باب صادر شده است .

• فروش یا رهن مال غیرمنقول مولی علیه ( شخصی که تحت سرپرستی قانونی قرار گرفته ) توسط قیم ، علاوه بر سند رسمی ، به اجازه دادستان نیز نیاز دارد .

طبق ماده ۱۲۴۱ قانون مدنی ،  قیم نمیتواند اموال غیرمنقول مولی‌ علیه را بفروشد و یا رهن گذارد یا معامله ای کند که در نتیجه آن خود مدیون مولی‌ علیه شود . مگر با ‌لحاظ غبطه مولی‌ علیه و تصویب مدعی‌العموم در صورت اخیر شرط حتمی تصویب مدعی‌العموم ملائت قیم می باشد .

• خارجیان نمی توانند جز برای سکونت یا کسب و کار خود ، مال غیر منقولی در ایران را تحصیل کنند .
• برای رسیدگی به دعاوی مربوط به اموال غیر منقول ، دادگاهی صالح است که مال غیر منقول در آن محدوده مکانی واقع شده باشد .

طبق ماده ۱۲ قانون مدنی ، دعاوی مربوط به اموال غیرمنقول اعم از دعاوی مالکیت ، مزاحمت ، ممانعت ازحق ، تصرف عدوانی و سایر حقوق راجع به آن در دادگاهی اقامه می شود که مال غیرمنقول در حوزه آن واقع است ، اگرچه خوانده در آن حوزه مقیم نباشد .

• مدت زمان مرور زمان در خصوص مالکیت و وقفیت اموال غیر منقول بیست سال و در سایر موارد کمتر از ده سال است .

طبق ماده ۷۳۷ قانون مدنی ، درکلیه دعاوی راجع به اموال منقول ، غیرمنقول ، حقوق ، دیون ، منافع ، محصول ، اسباب تملک ، ضمان و دعاوی دیگر ، مدت مرورزمان ده سال است . به استثنای مواردی که دراین قانون یا سایرقوانین ، مدت دیگری برای مرورزمان قرارداده شده است .

طبق ماده ۷۳۸ قانون مدنی ، در دعوی ملکیت یا وقفیت نسبت به عین غیرمنقول مدت مرور زمان بیست سال است .

‼️ مقالات املاک | فرابلاگ ، مجله تخصصی برای آموزش مشاوران املاک